Miedzyrzec Podlaski

Rys historyczny

 Miasto ma bogatą ponad 600-letnią historię. Jego początki datowane są na przełom XIV i XV wieku. Najstarsza wzmianka o Międzyrzecu pochodzi z 1390 roku, gdy tereny te były częścią państwa litewskiego, wtedy to Władysław Jagiełło, w nagrodę za zasługi, nadał włości Międzyrzec i Stołpno rycerzowi polskiemu Abrahamowi Chamcowi herbu Gryff z rodziny Jaxów. Po jego bezpotomnej śmierci około roku 1428 Wielki Książę Witold dokonał donacji włości Międzyrzec i Stołpno na rzecz Mikołaja Nasuty. Zabiegi o względy i wierna służba na rzecz władców litewskich, zaowocowała nadaniem mu wielu włości na Podlasiu jak również godności starosty drohickiego i mielnickiego oraz sędziego tych ziem. Mikołaj Nasuta jest kojarzony z odbudową w 1430 roku pierwszego drewnianego kościoła w Międzyrzecu pod wezwaniem Św. Mikołaja. Z tego okresu pochodzi także szkoła parafialna, nad którą patronat sprawowała Akademia Krakowska

Dzięki zabiegom Mikołaja Nasuty u Księcia Bolesława Mazowieckiego, Międzyrzec będący wsią otrzymał prawa miejskie, jak również nowoczesne prawo tzw. „prawo magdeburskie”. Już od początku swego powstania miasto było ośrodkiem ścierania się wielu kultur, przede wszystkim polskiej, żydowskiej i rosyjskiej.

W późniejszym okresie Międzyrzec był własnością syna Mikołaja Nasuty - Jana Nasutowicza. który zorganizował dobra międzyrzeckie, założył szereg wsi bojarskich, erygował nowy kościół, uzyskał w 1486 roku przywileje na targi i jarmarki. Włości międzyrzeckie od 1844 roku były prywatną własnością magnatów, m. in.: Sapiehów, Zbarazkich, Tęczyńskich, Kiszków, Daniłłowiczów, Opalińskich. Lubomirskich, Sieniawskich, Czartoryskich i Potockich.  Międzyrzec Podlaski już w połowie XVI w. był  znaczącym ośrodkiem miejskim. Swój rozwój zawdzięczał m.in. położeniu na tzw. „trakcie brzeskim”, na pograniczu ziemi brzeskiej Wielkiego Księstwa Litewskiego z Koroną Polską. Położenie przygraniczne wiązało się z posiadaniem komory celnej; znajdowały się tu również m.in. dwa rynki, ratusz, dwie cerkwie prawosławne, dwa kościoły, bożnica. Miasto znane było z handlu zbożem, futrami, skórą i produktami leśnymi, miało ponad 300 domów i ponad 2,5 tys. mieszkańców.

W okresie potopu szwedzkiego zostało zniszczone, a od XVIII w. stało się rezydencją książąt Czartoryskich. W tym czasie było określane jako największe miasto na Podlasiu, które prowadziło handel międzynarodowy, przede wszystkim szczeciną  - tu narodził się krajowy przemysł szczeciniarski. Międzyrzeckim proboszczem był w tym okresie ksiądz Grzegorz Piramowicz - Sekretarz Komisji Edukacji Narodowej i Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych. Dobra międzyrzeckie z początku XIX w. stają się własnością księcia Konstantego Czartoryskiego. W latach 1821-23 przeprowadzono przez miasto szosę łączącą Warszawę z Brześciem, a w roku 1867 otworzono stację kolejową. W XIX w. Międzyrzec był znanym w całym Królestwie Polskim ośrodkiem handlu i rzemiosła.

Podczas Powstania Listopadowego 29 VIII 1831 roku pod Międzyrzecem stoczono bitwę pomiędzy wojskami polskimi pod dowództwem gen. Prądzyńskiego, a wojskami rosyjskimi - zakończyła się ona rozbiciem wojsk carskich. W okresie Powstania Styczniowego w Międzyrzecu kwaterowali Rosjanie; tutejsze oddziały powstańcze pod dowództwem Karola Krysińskiego stoczyły z nimi wiele bitew. Po upadku powstania polityka rusyfikacyjna nasiliła się, kościoły zamieniano na cerkwie, rozpoczęto prześladowanie unitów podlaskich.

W początkach XX w. Międzyrzec liczył 15,5 tys. mieszkańców, w tym 12 tys. Żydów, był znanym ośrodkiem przemysłu szczeciniarskiego.

Podczas II wojny światowej miasto stało się ważnym ośrodkiem oporu Armii Krajowej. Ten okres zapisał się również w historii Międzyrzeca jako czas poważnych zniszczeń i eksterminacji ludności żydowskiej (w czasie wojny znajdowało się tu getto liczące do 20 tys. osób). We wrześniu 1939 r. Niemcy zbombardowali miasto. Po 10 dniach panowania władzy sowieckiej rozpoczęła się okupacja niemiecka i straszliwa eksterminacja ludności żydowskiej skupionej w getcie. W mieście powstały obozy jeńców radzieckich, potem włoskich. Międzyrzec stał się największym ośrodkiem tajnego nauczania w dawnym powiecie radzyńskim. Przechodząca przez region ważna linia kolejowa była celem licznych ataków dywersyjnych oddziałów Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich. Pomimo dużych zniszczeń, miasto szybko dźwignęło się z ruin.  W pierwszych latach powojennych Międzyrzec Podlaski stał się znaczącym ośrodkiem usługowym dla rolnictwa. Rozwinął się przemysł metalowy, odzieżowy, obuwniczy, drzewny, rolno - spożywczy oraz szczeciniarsko - szczotkarski.

Obecnie Międzyrzec Podlaski jest największym miastem Powiatu Bialskiego woj. Lubelskiego i ze względu na swoją organizację życia społecznego i potencjał gospodarczy spełnia w regionie ważne funkcje ekonomiczne, komunikacyjne, oświatowe i handlowe.

Międzyrzec Podlaski jest jednym z niewielu polskich miast, w których zachował się historyczny XV - wieczny układ ulic i placów, w tym Rynek miejski. W okresie dwudziestolecia międzywojennego, pojawiły się na nim dwa charakterystyczne stałe elementy krajobrazu - Dąb „Niepodległości” oraz Pomnik „Poległym za Ojczyznę”. Po II wojnie światowej, w latach 50-tych Rynek utracił swoją pierwotną targową funkcję, jego miejsce zajął skwer miejski. W kolejnych latach w sposób nieprzemyślany dosadzono wiele drzew i krzewów, bez zachowania kompozycji zieleni i odpowiedniej jej pielęgnacji. W rezultacie tych działań Rynek stracił zupełnie historyczny charakter placu, został zaniedbany, a godne ekspozycji elementy historyczne (jak np. Dąb „Niepodległości”) zginęły w ogólnym nieładzie.

Przywrócenie historycznego charakteru nastąpiło dzięki realizacji projektu „Rewitalizacja zabytkowego centrum miasta - przebudowa płyty rynku w Międzyrzecu Podlaskim”. Prace przy rewitalizacji rynku trwały od sierpnia 2004 do czerwca 2007.